نقش موسیقی در سلامت جسم و روان

درمان با موسیقی گانداروا ـ نواهایی برای ایجاد تعادل در طبیعت

در چند سال اخیر، آیورودا نخستین روش درمانی پیشرفته بر اساس موسیقی را ارائه کرده است. بیماران در کلینیک‌های ما، هر روز به مدت کوتاهی به نوای موسیقی گانداروا ودا ـ شاخه‌ای از ادبیات گسترده ودایی که به «دانش الحان موسیقی» معروف است ـ گوش فرا می‌دهند. موسیقی گانداروا قرن‌ها پیش در هند باستان پا گرفت و امروزه هنوز قواعد آن، پایه و اساسی برای راگاهای زیبا و طولانی است که نوازندگان هندی آن‌ها را می‌نوازند.
گانداروا ودا حاوی چندین تکنیک بسیار پیچیده است که برای تغییر فیزیولوژی بدن به کار می‌رود. موسیقی چیزی فراتر از نوایی «آرامش‌بخش» یا «مهی‍ّج» است. راستی چرا به آن گوش می‌دهیم؟ البته به خاطر لذت، اما همه لذت‌ها به گونه‌ای بدن را تغییر می‌دهند. معمولاً بعد از گوش کردن موسیقی باخ یا موتزارت، فشار خون خود را اندازه‌ نمی‌گیریم که ببینیم چقدر بر ما تأثیر گذاشته است ولی اگر بخواهیم فشار خون خود را پایین بیاوریم آوای موسیقی کلاسیک ملایم و آهسته، داروی بسیار مؤثری است.

موسیقی به عنوان دارو
این حقیقت که موسیقی می‌تواند نوعی شیوه درمان باشد نخستین بار در دهلی نو در کنفرانسی که راجع به موارد استفاده کلینیک موسیقی گانداروا برای پزشکان تشکیل شده بود به ذهنم خطور کرد. در طی کنفرانس، یک خانم پزشک آیورودایی پشت تریبون رفت و اعلام کرد به جای صحبت راجع به موسیقی گانداروا، ترجیح می‌دهد نحوه عملکرد آن را به حض‍ّار نشان دهد.
بر این اساس از ما خواست که برای چند دقیقه به آوایی که به ویژه متعادل‌کننده واتا بود گوش کنیم. زمانی که با آوایی تپنده و غریب شروع به خواندن ترانه‌ای دل‌فریب کرد چشمان خود را بستیم. سپس درخواست کرد هر کس نبض شخص کنارش را بگیرد. وقتی چنین کردیم متوجه شدیم که کاهش چشمگیری در ضربان نبض همه به وجود آمده است. بعد اقدام به خواندن آوازی که ریتم تندتری داشت کرد. مجدداً برای چند دقیقه به آن گوش سپردیم و متعاقب آن نبض یکدیگر را گرفتیم. میزان نبض هر یک از ما بیشتر از حد نرمال، که هفتاد تا هشتاد بار در دقیقه است، بود. در حقیقت، نوای موسیقی بدن ما را ماهرانه به سویی که آن دکتر خواسته بود رهنمون ساخته بود. این تکنیک اساسی، به همراه ده‌ها تکنیک متنوع دیگر که منطبق با بخش‌های مختلف بدن هستند، دانش پزشکی گانداروا ودا را تشکیل می‌دهند. زیربنای دانش موسیقی‌درمانی، این فرضیه است که اصوات موزون همان ارتعاشاتی هستند که دوشاها را به حال تعادل در می‌آورند.
دوشاها علاوه بر مزه‌ها، رنگ‌ها و بوها با برخی آهنگ‌های معین متعادل می‌شوند و با برخی دیگر آشفته گشته و از حالت تعادل خارج می‌گردند. نواختنِ تند یا کندِ موسیقی، تنظیم و کوک ابزار موسیقی به طریق بم یا زیر و نحوه تنظیم الگوهای موزون موسیقی، همگی تکنیک‌هایی برای تغییر واکنش شنونده هستند. متون گانداروا حاوی راگاهایی هستند که برای اوقات مختلف صبح و ظهر و شب مناسب می‌باشند. برای مثال، هنگامی که واتا بر اثر مشغله کار در ساعت چهار بعد از ظهر به اوج می‌رسد موسیقی می‌تواند فشار کار را کاهش داده و ما را به وضع آرام‌تری سوق دهد.
نقل شده است که اگر آهنگ‌های گانداروا به طور صحیح نواخته شد تأثیرات کیهانی بر جای می‌گذارد. بدن انسان به تغییراتی که بازتاب ریتم‌های متغیر طبیعت هستند واکنش نشان می‌دهد. تن‌ها نبض شما نیست که به هنگام شب آرام می‌گیرد بلکه همه گیاهان و جانوران نیز در انطباق با چرخه‌های شبانه خود واکنش نشان می‌دهند. موسیقی گانداروا همه‌ آن ارتعاشات اساسی را که از طریق طبیعت در هر لحظه به تپش در می‌آیند در بر می‌گیرند.

کاربرد موسیقی گانداروا
گانداروادرمانی، بخش لاینفکی از برنامه درمانی بیماران بستری در کلینیک ما می‌باشد. برای استفاده خانگی از آن می‌توان نوار کاست‌ها یا دیسک‌های فشرده موسیقی گانداروا را از طریق پست سفارش داد و در تمام مدت روز، هر سه ساعت به یکی از آن‌ها گوش داد. هر بخش سه ساعته را «ساندهیا» می‌نامند و در هر یک از این ساندهیاها باید به آهنگ خاصی گوش فرا داد. ساندهیاها مثل نقاط قطب‌نما به یکدیگر وصل می‌شوند:
چهار ساندهیای اصلی که در تصویر به صورت طلوع آفتاب، ظهر، غروب و نیمه‌شب نشان داده شده‌اند نقاط عمده تغییر در چرخه روزانه هستند و تغییر و تحولاتی را که در این مقاطع زمانی در ریتم‌های طبیعت رخ می‌دهند منعکس می‌کنند. چهار نقطه دیگرِ تغییر ریتم وجود دارد که عبارت‌اند از: نیمه بامداد، شب و قبل از سحر. بدین ترتیب مقاطع سه ساعته از این قرارند:
این مقاطع زمانی تقریبی هستند و باید به تناسب فصول سال تغییر یابند. قاعده کلی آن است که هنگام طلوع آفتاب، آغاز نخستین ساندهیا می‌باشد.
درست مثل تغییر فصول سال که دوشاهای شما را در مقابل عدم تعادل آسیب‌پذیر می‌کند (و موجب سرماخوردگی‌های بهاره و حساسیت‌های اواخر تابستان می‌شود) بدن شما نیز به مقاطع تغییر ریتم روزانه حساس است. همه عملکردهای بدن در ساعات معینی از روز دارای اوج و در مواقع دیگر دارای افول هستند. موسیقی گانداروا همه این فراز و فرودها را به جریان مستمر واحدی در انجام فعالیت تبدیل کرده و نوسانات و ناهمواری‌ها را حذف می‌نماید. اگر سعی دارید بخوابید اما نمی‌توانید، به خاطر آن است که ذهنتان هنوز درگیر کارهای نیمه‌تمام روز است. در اینجا از فقدان یک تغییر حالت آرام رنج می‌برید و گانداروا می‌تواند آن را برای شما فراهم آورد.
ده دقیقه گوش فرا سپردن به موسیقی گانداروا در مواقع زیر می‌تواند بسیار مفید باشد:
- به عنوان بیدارکننده‌ای آرام در هنگام صبح.
- بعد از صرف غذا، برای آرام کردن عمل هضم.
- به عنوان وسیله‌ای برای به خواب رفتن، درست قبل از خواب.
- در دوران نقاهت پس از بیماری.
در مواقع گوش کردن به موسیقی بهتر است آرام بنشینید و چشم‌هایتان را ببندید. بگذارید توجهتان به آرامی معطوف آهنگ شود. اگر حواستان پرت شد آن را دوباره به آرامی به روی موسیقی تمرکز دهید. وقتی که آماده بیدار شدن از خواب هستید ضبط صوت را خاموش کنید و یکی دو دقیقه در سکوت بنشینید.
اگر سعی دارید وزن خود را کم کنید قبل از هر وعده غذا پنج دقیقه به موسیقی گانداروا گوش کنید. این کار باعث هشیاری‌تان می‌شود و به شما کمک می‌کند تا بفهمید واقعاً چقدر گرسنه هستید. این موسیقی همچنین می‌تواند در موقعی که بر اثر اختلال واتا دچار نگرانی و اضطراب هستید مفید واقع شود. تمرکز آرام و ملایم بر موسیقی موجب آرامش و تسکین این دوشا می‌گردد.
بر پایه اعتقادی سنتی گفته می‌شود که پخش موسیقی گانداروا، هنگامی که حتی در اتاق حضور ندارید سودمند است. اثر متعادل‌کننده راگاها بدون حضور شخص نیز وجود دارد ولی تأثیرش بدان حدی نیست که شخص حضور داشته و به آن گوش می‌دهد. اگرچه این تأثیر از دیدگاه غرب غیر قابل توضیح است ولی هر کس که در خانه‌ای قدم گذاشته باشد به طریقی می‌فهمد که در آنجا مردمی شاد زیسته‌اند یا غمگین. گانداروا با ظرافتی خاص، فضا را با ارتعاشات شاد انباشته می‌سازد. برای امتحان می‌توانید این موسیقی را برای چند روز متوالی بی‌وقفه در خانه خود پخش کنید و هنگامی که به خانه برگشتید خود تأثیر آرامش ‌بخش و هماهنگ‌کننده آن را دریابید.
از آنجا که راگاها بر پایه موسیقی غرب استوار نگشته‌‌اند نوع سازها و اصوات آن‌ها برای گوش ما نا‌آشنا و غریب جلوه می‌کنند. بعضی از افراد این آهنگ‌ها را زیبا می‌یابند و برخی دیگر به تدریج به آن‌ها خو می‌گیرند. ولی اثر این موسیقی را باید از جنبه تأثیر آن بر بدن مورد قضاوت قرار دارد. اگر با شنیدن آن احساس شادابی، سبکی و هشیاری می‌کنید پس موسیقی کار خود را کرده است.